*Toàn cầu hóa từng được ví như một con đường phẳng, nơi mọi doanh nghiệp đều có cơ hội vươn ra thế giới. Nhưng thực tế hiện nay, SMEs Việt Nam đang đối diện với những “ma trận” thương mại với vô số hàng rào vô hình — từ thuế quan phức tạp đến những ràng buộc kỹ thuật và tiêu chuẩn bền vững. Đây không chỉ là những con số thuế suất hay giấy phép nhập khẩu khô khan, mà là cuộc thử thách về năng lực thích ứng, khả năng quản trị chi phí và độ minh bạch trong vận hành. Hiểu và xử lý bài toán thuế quan – rào cản thương mại vì thế trở thành điều kiện tiên quyết để “vượt rào” và vươn xa. *

Khi thuế quan không còn là rào cản duy nhất

Thế giới hiện nay ngày càng đi xa khỏi thời kỳ “bảo hộ bằng thuế quan”. Những biện pháp truyền thống như thuế xuất nhập khẩu chỉ còn là phần nổi của tảng băng chìm, những rào cản phi thuế quan (Non-Tariff Barriers, NTBs) mới chính là thách thức thực sự đang bủa vây doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các doanh nghiệp SMEs.

Các rào cản này xuất hiện dưới dạng tiêu chuẩn kỹ thuật (TBT - Technical Barriers to Trade), quy trình kiểm dịch (SPS - Sanitary and Phytosanitary Measures) (Nguyen, 2020), hay thậm chí những yêu cầu tưởng chừng vì môi trường như chủ nghĩa bảo hộ xanh - Green Protectionism nhưng thực chất là tấm khiên bảo hộ tinh vi (Truong, 2023). Tất cả hợp lại tạo thành một bức tường vô hình, không phải ai cũng thấy, nhưng ai cũng phải trả giá.

Khi chi phí không chỉ nằm trên hoá đơn

Không ít doanh nghiệp SMEs Việt chia sẻ; “Chúng tôi bị mắc kẹt trong một hệ thống tài chính không được xây dựng cho mình”. Câu nói này không chỉ phản ánh những khó khăn về vốn, mà còn phơi bày những “chi phí ẩn” mà doanh nghiệp phải gánh chịu trong quá trình hội nhập quốc tế. Từ việc đầu tư vào dây chuyền công nghệ đạt chuẩn, thuê chuyên gia tư vấn, xin các chứng nhận quốc tế, đến duy trì đội ngũ,... tất cả đều tiêu tốn nguồn lực mà SMEs vốn đã hạn chế.

Bên cạnh đó, logistics và vận hành lại là “nút thắt cổ chai” khó tháo gỡ. Chi phí logistics tại Việt Nam chiếm tới 16.8 - 17% GDP, trong khi trung bình toàn cầu chỉ là 10.6% (Trung, 2024). Mỗi lần hàng hóa bị kiểm tra, chậm thông quan, là thêm chi phí lưu kho, lưu bãi, và cả nguy cơ hư hỏng với mặt hàng nông sản, thực phẩm.

Ở cấp độ tài chính, thanh toán xuyên biên giới - yếu tố sống còn của xuất nhập khẩu vẫn là điểm nghẽn lớn. Một giao dịch quốc tế truyền thống có thể mất từ 7-14 ngày để hoàn tất, đi kèm hàng loạt phí ẩn và tỷ giá ngoại hối bất lợi. Dòng tiền bị tắc, chi phí bị đội dẫn đến bỏ lỡ cơ hội kinh doanh.

Khi công nghệ và tuân thủ trở thành “chìa khoá mở rào”

Để vượt qua “bức tường chi phí”, SMEs Việt Nam cần một cách tiếp cận mới: kết hợp giữa chuẩn hóa nội lực, chuyển đổi xanh, và tối ưu hóa công nghệ tài chính.

Đầu tiên, cần phải thay đổi tư duy: coi tiêu chuẩn quốc tế không phải là rào cản, mà là “giấy thông hành”. Việc đầu tư vào hệ thống quản lý chất lượng, công nghệ sạch, và R&D chính là nền tảng để đáp ứng các biện pháp mà các nhà chức trách đưa ra – những “giấy phép niềm tin” trên thị trường toàn cầu (Bao Long Insurance, 2024).

Song song đó, chuyển đổi xanh không còn là xu hướng – mà là yêu cầu bắt buộc. SMEs có thể bắt đầu từ những bước nhỏ như tiết kiệm năng lượng, tái chế vật liệu, hay báo cáo minh bạch về nguồn gốc sản phẩm. Khi năng lực được hình thành, doanh nghiệp không chỉ đáp ứng quy định quốc tế mà còn được cộng điểm trong mắt đối tác và nhà đầu tư.

Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự nằm ở việc số hóa tài chính và thanh toán xuyên biên giới. FinTech đang mở ra hướng đi mới giúp doanh nghiệp giảm chi phí ẩn, tăng tốc độ dòng tiền, và chủ động kiểm soát rủi ro.

Các nền tảng thanh toán xuyên biên giới thế hệ mới như FinFan, WorldFirst, hoặc Payoneer đang giúp SMEs Việt giải bài toán thanh toán quốc tế chỉ trong 1-2 ngày, với cấu trúc phí minh bạch, loại bỏ chi phí ẩn và tỷ giá bất lợi. Không chỉ vậy, khả năng mở tài khoản đa tiền tệ (multi-currency account), nhận thanh toán qua tài khoản quốc tế, và tích hợp API-first giúp doanh nghiệp tự động hóa đối soát, giảm tải công việc thủ công và chi phí nhân sự.

Quan trọng hơn cả, khi lựa chọn đối tác FinTech được cấp phép bởi Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hoặc được hỗ trợ bởi mạng lưới tài chính toàn cầu uy tín, SMEs có thể yên tâm rằng giải pháp không chỉ nhanh – mà còn hợp pháp, an toàn, và tuân thủ.

Hợp tác để đi xa hơn

Không doanh nghiệp nào có thể một mình vượt qua ma trận rào cản quốc tế. SMEs cần tận dụng hệ sinh thái hỗ trợ từ các cơ quan xúc tiến thương mại, hiệp hội ngành hàng, cùng các đối tác công nghệ – tài chính. Các tổ chức như Bộ Công Thương, VCCI,... là nguồn lực quan trọng giúp doanh nghiệp cập nhật chính sách mới và hỗ trợ pháp lý. Song song đó, hợp tác với các FinTech tiên phong sở hữu nền tảng công nghệ toàn cầu sẽ giúp SMEs Việt Nam tự tin “ra khơi”, vượt qua rào cản chi phí và dòng tiền (VCCI, n.d.).

“Hộ chiếu Toàn cầu” cho SMEs Việt Nam

Bài toán thuế quan và rào cản thương mại đã không còn là cuộc chiến về giá, mà là cuộc đua về năng lực tuân thủ và khả năng thích ứng. SMEs Việt Nam sẽ chỉ thật sự “vươn ra thế giới” khi biết biến rào cản thành động lực, đầu tư vào công nghệ, tiêu chuẩn hóa, và giải pháp tài chính xuyên biên giới.

Chuyển đổi số – đặc biệt trong thanh toán và quản trị tài chính – chính là “hộ chiếu toàn cầu” để SMEs Việt vượt qua các hàng rào vô hình và khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại thế giới.